Streszczenie

W swoim tekście Zenon Kałuża odnosi się do polemiki przedstawionej w niniejszym tomie przez Edwarda Skibińskiego. Polemika ta dotyka kluczowego problemu roli erudycji, zwłaszcza erudycji filozoficznej, w Kronice Wincentego Kadłubka, która z zamierzenia nie jest przecież traktatem filozoficznym. Z. Kałuża podtrzymuje swój pogląd, że struktura opowieści Wincentego o przodkach Polaków i wprowadzenie dialogu jako sposobu narracji wywodzą się z Timajosa Platona, którego Kadłubek znał w łacińskim tłumaczeniu Kalcydiusza. Kadłubek, inspirując się motywem wojny Aten z Atlantydą, jako jej odpowiednik, przedstawił wojnę Prapolaków z Duńczykami. Takiego zestawienia tekstów nie należy jednak odczytywać tylko w kontekście cytatów lub niewolniczego powielenia, ale traktować je bardziej twórczo, jako inspirację, podobieństwo paralelnych struktur i wątków literackich, które były następnie w sposób oryginalny przetwarzane przez autora. Podobnie jest z opowiadaniem Kadłubka o pokonaniu Aleksandra Wielkiego przez polskiego władcę Lestka I dzięki zastosowaniu podstępu, którego pomysł kronikarz zaczerpnął z dzieła Arystotelesa O dowodach sofistycznych, zacytowanego dosłownie. Z. Kałuża traktuje ten wątek w Kronice jako zabawny i przewrotny komentarz, czy glosę do tekstu filozofa. Odrzuca zarzut E. Skibińskiego, że opowiadanie to wygląda jak obcy wtręt. Ze względów metodologicznych niewłaściwe jest bowiem dowolne dowodzenie, co Kadłubek „chciałby” napisać, jak „ułożyłby” tekst Kroniki, czy też co jest w tym dziele „konieczne” kompozycyjnie, a co „nie powinno” się tam znaleźć. W ten sposób otwiera się bowiem pole do piętrowych domysłów i hipotez, a ucieka od danego nam autorskiego tekstu, w którym wnioski badawcze muszą mieć zakotwiczenie. Na koniec autor rozważa polemikę z zaproponowaną przez siebie poprawką do tekstu Kroniki: zamiast idemptitas mater est societatis — idemptitas mater est satietatis. Tekst Wincentego nie odnosi się bowiem do kwestii tożsamości Polaków, lecz ewidentnie nawiązuje do znanej retorycznej sentencji, głoszącej, iż monotonia nuży. Tym samym traktuje Kronikę zgodnie z brzmieniem i wymową tekstu, który zaskakuje swym bogactwem i nie daje się w całości wyjaśnić jako polityczny traktat o władzy.

ZENON KAŁUŻA (Paryż)