Streszczenie

Przedmiotem zainteresowań Autora są dokumenty oraz kancelaria biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka. Zagadnienia te jak dotąd nie doczekały się osobnego opracowania. Analizie poddane zostały wszystkie dokumenty, które Wincenty redagował, najpierw pełniąc funkcje pomocnicze w kancelarii księcia Kazimierza Sprawiedliwego, a następnie wystawiał jako biskup w okresie swojego pontyfikatu, a także dokumenty innych wystawców, które poświadczały pobożne donacje Wincentego. Poszczególne akty były już obiektem wnikliwych badań. Ich wyniki podsumowała w 1937 r. Zofia Kozłowska-Budkowa w pracy Repertorium polskich dokumentów doby piastowskiej, która objęła dokumenty wystawione do końca XII w. Po drugiej wojnie światowej ukazały się jeszcze dwie inne rozprawy, istotne dla prezentowanego tematu, Józefa Mitkowskiego, Początki klasztoru cystersów w Sulejowie. Studia nad dokumentami, fundacją i rozwojem uposażenia do końca XIII wieku (1949), oraz Karola Mieszkowskiego, Studia nad dokumentami katedry krakowskiej. Początki kancelarii biskupiej (1974). Niniejszy artykuł stanowi próbę uporządkowania dotychczasowej dyskusji. Podstawową część tekstu tworzy chronologiczny wykaz dokumentów, które poddano charakterystyce. Są to w kolejności: 1. zapiska z 31 grudnia 1167 r. dotycząca zamiany wsi między biskupem krakowskim Gedką a Marią, żoną księcia Bolesława Kędzierzawego; 2. dokument księcia Kazimierza Sprawiedliwego z 1180 r. wydany w Łęczycy (tzw. suplika łęczycka), w którym książę zwracał się do papieża z prośbą o zatwierdzenie postanowień zjazdu łęczyckiego, podczas którego dokonano ustępstw na rzecz Kościoła polskiego (ograniczenie nadużyć podczas egzekwowania stanu i podwody, ograniczenie praktyki konfiskowania dóbr ruchomych po zmarłym biskupie oraz zagwarantowanie nienaruszalności nieruchomego majątku biskupa w okresie sedeswakancji), dokument ten nie zachował się niestety w oryginale, jest on natomiast wzmiankowany w bulli konfirmacyjnej papieża Aleksandra III z 1181 r.; 3. dokument księcia Kazimierza Sprawiedliwego z 12 kwietnia 1189 r. wydany w Opatowie, poświadczający zwrot tzw. dóbr chropskich kapitule krakowskiej, które uprzednio zostały przejęte przez księcia celem melioracji, mistrz Wincenty wystąpił na tym dokumencie jako świadek; 4. dokument księcia Kazimierza Sprawiedliwego prawdopodobnie z 1189 r. poświadczający, że książę rezerwuje sobie pewne uprawnienia w dobrach chropskich; 5. dokument biskupa krakowskiego Pełki z 1192 r. poświadczający, że cystersi jędrzejowscy zamienili wieś Buszków na Niegosławice; 6. dokument księcia Leszka Białego z 1206 r. wydany w Opatowie, poświadczający, że mistrz Wincenty nadał klasztorowi Cystersów w Sulejowie wsie Czerników i Gojców w ziemi sandomierskiej; 7. dokument biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka z 1208 r. poświadczający powyższą darowiznę; 8. dokument biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka z 1210 r., mocą którego, z okazji konsekracji nowego kościoła klasztornego, zatwierdził on Cystersom w Jędrzejowie dawne nadania dziesięcinne i nadał nowe dziesięciny z trzech wsi; 9. dokument biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka z 24 maja 1212 r., wydany na wiecu w Mąkolnie, poświadczający darowiznę dla klasztoru Cystersów w Sulejowie; 10. dokument biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka z lat ok. 1208–1217 (może 1212?), mocą którego nadał on klasztorowi Cystersów w Koprzywnicy wieś Niekisiałkę, dokument ten niestety nie zachował się w oryginale, darowizna jest natomiast znana ze wzmianek w późniejszych, wiarygodnych źródłach; 11. dokument biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka z 1213 r., w którym zadecydował o przeznaczeniu dwóch prebend w kościele parafialnym w Kijach, jedną z nich przeniósł on do kolegiaty biskupiej w Kielcach; 12. dokument biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka z 15 sierpnia 1214 r., wydany w Krakowie, mocą którego nadał klasztorowi Bożogrobców w Miechowie dziesięciny ze Świniarska w celu podtrzymywania wiecznego światła przed Najświętszym Sakramentem; 13. domniemany dokument biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka (może 1216?) dotyczący nadania kapitule krakowskiej dziesięcin z kompleksu dóbr położonego w okolicy Czchowa, o darowiźnie tej wiadomo z XIII-wiecznego nekrologu kapitulnego oraz późniejszych źródeł, dokument ten prawdopodobnie nigdy nie został jednak wystawiony.
Z wymienionych powyżej trzynastu dokumentów jeden najpewniej nigdy nie istniał, z kolei inny tylko hipotetycznie mógł być redagowany przez Wincentego, a cztery na pewno nie wyszły spod jego pióra. Pozostałe wykazują natomiast specyficzne cechy stylu, słownictwa i formularza, pozwalające stwierdzić autorstwo Wincentego. Analiza ich treści umożliwia zaobserwowanie stałości używanego formularza. Ostrożnie można nawet wysunąć hipotezę, że Wincenty jako biskup prawdopodobnie mógł przeprowadzić reformę kancelarii biskupiej w zakresie organizacji pracy nad dokumentem katedralnym (współpraca biskupa–dyktatora z kapelanem–pisarzem).
Zarysowana w artykule problematyka powinna stać się przedmiotem dalszych erudycyjnych studiów. Analizę formy i treści dyplomów należałoby prowadzić nie tylko w aspekcie dyplomatycznym, ale także z uwzględnieniem innych perspektyw: sytuacji politycznej, a także inspiracji i poglądów religijnych, filozoficznych czy społecznych Wincentego. Dzięki temu dokumenty te można by pełniej wyzyskać w badaniach nad jego życiem, osobowością, dziełem i kultem, zwłaszcza wobec skąpej dokumentacji innego typu.

ARTUR LIS (Lublin/Stalowa Wola)